Vesuvius: uitbarsting van 1631 en het bloedwonder
De uitbarsting van de Vesuvius in 1631 was een van de meest verwoestende in Europa sinds de klassieke oudheid. Veel minder bekend dan de uitbarsting van 79 na Christus die een ware Pompeï-manie ontketende, is de uitbarsting van 1631 gehuld in bloederige religieuze legendes waarvan de bevolking van Napels tot de dag van vandaag diep doordrongen is.
Door Kathelijne Bonne. Steun GondwanaTalks via een eenmalige of terugkerende donatie.
De uitbarsting van 1631 was minstens even groot als die van 79 na Christus, maar wordt volledig door deze laatste overschaduwd. Terwijl Rome op haar machtigst was tijdens de uitbarsting van 79 AD, – en de omgeving rond de Vesuvius enkele fascinerende lustoorden kende – was Napels in 1631 slechts een verpauperde achtertuin van het Spaanse Rijk waarover Filips IV de plak zwaaide.
Vesuvius: VEI 5
Zowel in 79 AD als in 1631 barstte de Vesuvius cataclysmisch uit met een vulkanische explosiviteitsindex (VEI) van 5, waarbij één tot tien kubieke kilometer gesmolten gesteente de lucht in vloog. Beide uitbarstingen van de Vesuvius vertonen terugkerende patronen in hun verloop, van vroege voortekenen tot de ontwikkeling van een eruptiekolom tot pyroclastische stromen, de dodelijkste fase van een uitbarsting.
Niet heel anders waren deze uitbarstingen dan die van de Mount Saint Helens, ook een VEI 5, die 45 jaar geleden vernieling zaaide. Tonga barstte met vergelijkbaar of groter geweld uit. Maar ze vallen allemaal in het niet bij de vulkaan ten westen van de Vesuvius, Campi Flegrei in de gemeente Pozzuoli.
Gennaro sterft in Pozzuoli
De vergane glorie van Pompeï was al lang vergeten toen Gennaro, bisschop van Benevento, in het jaar 305 in Pozzuoli stierf. De waarschijnlijk nog vrij jonge man werd onthoofd tijdens de christenvervolging onder keizer Diocletianus. Zijn bloed werd opgevangen in een flesje dat bewaard wordt in de Duomo van Napels. Vanwege zijn martelaarschap werd hij heilig verklaard als San Gennaro en is hij sindsdien de beschermheilige van Napels.
Tekenen van onrust eind 1631
In de 17de Eeuw werden de Napolitanen geplaagd door armoede, ratten en de pest. En in augustus 1631 begon ook de Vesuvius zich te roeren. Lichte bevingen en trillingen werden gevoeld, en fumarolen begonnen intenser te roken. Een rode gloed werd waargenomen aan de krater, een teken dat in de krater een lavameer lag. Dit moet geleken hebben op de onheilspellende Nyiragongo-vulkaan vandaag in Congo in de Oost-Afrikaanse Slenk, die de wolken elke nacht in een rode spookgloed hult.
In de weken voorafgaand aan de uitbarsting, vanaf december, volgden de aardbevingen elkaar sneller op en steeg het aardoppervlak door oprijzend magma in de ondergrond. Een gelijkaardig fenomeen is gekend in de Campi Flegrei als bradyseïsme – een verschijnsel dat tot de dag van vandaag onrust zaait, zeker nu een aardbeving met een magnitude van 4,6 Bacoli bij Napels trof (30 juni 2025) en sindsdien nog meer bevingen zijn genoteerd.
Eind 1631 bolde rondom de Vesuvius het landoppervlak op. Aardbevingen werden gevoeld tot in Napels, waarvan een zeer krachtige op 15 december toesloeg. In de Gran Cono (de eigenlijke krater van Vesuvius) ontstonden grote scheuren.
Vesuvius barst uit op 16 december 1631
De dag van 16 december 1631 werd ingeluid met een enorme explosie. De Vesuvius barstte uit. Een eruptiekolom rees kilometers hoog, tot ongeveer 28 km hoog tijdens het hoogtepunt. Het regende rotsblokken, lapilli (kleine steentjes) en as, dat zich kilometers ver rondom de vulkaan verspreidde en het landschap bedekte onder een grijs, van leven verstoken deken. Door de wind viel de grootste lading in het noorden en noordoosten van de vulkaan.
Van "columna sostenuta" naar pyroklastische stromen
Zo'n eruptiekolom blijft uren, soms dagenlang in stand. Door de hitte en convectie, de kracht van de uitbarsting en ook het weer, kan zo'n reusachtige spuitstraal lang aanhouden. Men noemt deze fase de 'sustained column'. In het Italiaans klinkt dat als op een muziekpartituur: columna sostenuta. De letterlijk vertaalde "aanhoudende kolom" duurde acht uur in 1631.
Op de ochtend van 17 december beefde de aarde opnieuw. De eruptiekolom begon in te zakken onder haar eigen gewicht. Het gloeiendhete mengsel van gas, as en brokstukken stroomde razendsnel van de hellingen. Dit is de fase van de pyroklastische stromen en gloedwolken, de meest verwoestende van een uitbarsting. Waarschijnlijk vielen toen bijna alle dodelijke slachtoffers. Dat was ook het geval bij Mount Saint Helens, die een gelijkaardig verloop toonde (hoewel de lateral blast van deze laatste anders was). Vegetatie, akkerland, vee, dorpen en steden werden overrompeld. De pyroklastische stromen bereikten dorpen zoals Boscoreale, Torre del Greco en San Sebastiano al Vesuvio. De vernieling was totaal.
Explosies, modderstromen, vloedgolf
De sissende clash tussen heet magma en water, afkomstig van watervoerende lagen of de zee, veroorzaakte sterke "freatomagmatische" explosies gedurende 17 en 18 december. Tegelijkertijd leidde de grote hoeveelheid vrijgekomen waterdamp en asdeeltjes tot hevige regenval, wat resulteerde in modderstromen (lahars) die tot 10 kilometer van de vulkaan schade aanrichtten, vooral in de noordelijke en noordoostelijke gebieden. Een grote vloedgolf richtte ravage aan aan de kusten.
Vluchtelingen, vernietigde gewassen
De uitbarsting van 1631 had verwoestende gevolgen voor de omliggende dorpen en steden. Plaatsen zoals Portici, Resina (gebouwd op het oude Herculaneum), Torre del Greco en Torre Annunziata werden gedeeltelijk vernietigd. Het plaatsje Pietra Bianca (Grieks: Leucopetra) werd hernoemd naar Pietrarsa ("verbrande steen") omdat de kustlijn onherkenbaar veranderd was. Waar vóór 1631 een wit strand was, trof men na de uitbarsting puin en zwarte keien.
In totaal kwamen ongeveer 4.000 mensen om het leven, hoewel sommige tellingen meer dan 10.000 doden melden. Duizenden anderen raakten gewond of dakloos. Zo'n 44.000 mensen zouden naar Napels gevlucht zijn, wat leidde tot overbevolking en sociale onrust in de toch al verarmde grootstad.
De landbouw in de regio werd zwaar getroffen door de asregens, die gewassen vernietigden en de bodem tijdelijk onvruchtbaar maakten.
En de Vesuvius had zichzelf verminkt. De top was afgeblazen en de vulkaan verloor 450 meter aan hoogte.
Straf van God, processies met relikwieën
De uitbarsting was een straf van God voor ketterij. De Onderkoning van Napels mobiliseerde het leger voor hulpverlening en opvang voor de vluchtelingen. Daarnaast waren er groots opgezette activiteiten om genade van de Allerhoogste af te smeken. De aartsbisschop van Napels organiseerde op 18 december processies met de eeuwenoude relikwieën van San Gennaro, waaronder de ampul met zijn gestolde bloed.
Volgens overleveringen stopte de uitbarsting toen de processie de stadspoorten bereikte. San Gennaro zou de vulkaan het zwijgen opgelegd hebben. Ter nagedachtenis aan deze gebeurtenis werd in 1777 een marmeren standbeeld van San Gennaro opgericht op de Maddalena-brug, met zijn hand uitgestrekt naar de Vesuvius om de stad te behoeden tegen vulkanisch geweld. Tot vandaag de dag is San Gennaro een geliefde patroonheilige die overal aanbeden en afgebeeld wordt.
Wonder van San Gennaro
De uitbarsting van 1631 'opende' de weg naar een nieuwe reeks kleinere uitbarstingen waar rijke Europeanen, smullend van sensatie en bloederige legendes, op afkwamen tijdens de Grand Tour, om een blik te werpen in het vulkanische vagevuur.
Het bloed van San Gennaro wordt nog steeds bewaard in de Duomo van Napels, en meer bepaald in de Cappella del Tesoro di San Gennaro. Soms wordt het vloeibaar, dan vindt het bloedwonder plaats, wat goeds voorspelt. Maar als het gestold blijft, komt er onheil.
Wat de Vesuvius nog in petto heeft voor de toekomst, weet niemand. Maar ik denk dat we San Gennaro nog nodig gaan hebben.
-----
Over Napels raken we maar niet uitgepraat. Ik gebruikte de metafoor van de drie koppen van hellehond Kerberos, waarbij mafia, lava en afval elk een kop symboliseerden. Lees meer over de plastic uitbarsting van Napels, en ook over de Campi Flegrei-vulkaan. Is deze laatste een supervulkaan? En wat is de impact van een superuitbarsting? Welke vulkanen horen in het illustere clubje van de supervulkanen? Herlees ook het artikel van Mount Saint Helens, Tonga, de gevaren van La Palma, Cumbre Vieja, en de vulkanen in de Afrikaanse Slenk. Meer over Italië en platentektoniek vind je in het artikel over Puglia, de hak van de laars.
-----
Bronnen
Rolandi, G., Barrella, A.M., & Borrelli, A. (1993). The 1631 eruption of Vesuvius. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 58, 183-201.
Giacomelli, L., & Scandone, R. (2007). Vulcani d'Italia. Napoli, Liguori Editore. 320 p.
Guest, J.E., Cole, P.D., Duncan, A., & Chester, D.K. (2003). Volcanoes of Southern Italy. London (Geological Society). ISBN 1 86239 1386, 304 pp.
Lucio Lirer, Chirosca MC, Munno R, Petrosino P, Grimaldi M, Il Vesuvio, ieri, oggi, domani.
Afbeeldingen: openbaar domein. San Gennaro en Vesuvius: ChatGPT.
Trefwoorden: vesuvius, vesuvius uitbarsting van 1631, bloed van san gennaro, san gennaro napels, san gennaro, vesuvius 79 ad, vesuvius 1631
Kathelijne: Ik ben geboeid door hoe gesteente, bodem, oceaan, lucht en leven op elkaar inwerken op geologische en menselijke tijdschalen.
Waarom ik met GondwanaTalks begon.
Donatie? Heb jij iets aan GondwanaTalks? Jouw steun maakt een ultrapliniaans verschil. Laat wat slijk der aarde mijn richting uitstromen en steun mijn werk zodat ik energie in GondwanaTalks kan blijven steken. Doe een (terugkerende) gift en word mijn:
(2€/maand)
(4€/maand)
Vesuvius Visionair (7€/maand)
Doneer jij al? Je bent een schat! Bedankt!
------
Recente artikels:
Vind je dit goed leesvoer? Schrijf je in voor een korte nieuwsbrief bij elk nieuw artikel (stukje tekst met link, om de zoveel weken, zonder zware bestanden of vervelende gifs).